Javier Francisco Ceballos Jimenez: «Tu existe» de Luz Pichel – Lecturafilia
Falo a miúdo con moitas persoas maiores. Dende que era pequena, lembro tardes enteiras coa miña ‘abuela’ Inés, que era como máis me gustaba pasar o tempo de lecer. Falando con ela, lembrando anécdotas do pasado, lendo as revistas Pronto, rexoubando… Naquel momento non o sabía, pero despois decateime (e aínda o fago) de que a vida reside aí, neses recunchos do día a día.
Ela faleceu no 2016, pero quizais polo moito que me marcou é que creo que as persoas maiores merecen un respecto inmenso. Mulleres coma ela foron as que levaron (e aínda levan) o peso da vida nas súas mans, as que nos transmiten o legado familiar e mesmo as que nos marcan o camiño a seguir.
Penso nisto despois de ler o libro Tu existe, escrito por Luz Pichel e con debuxos de María Puertas, que naceu a raíz dun proxecto fermoso que se chama “O espello da memoria no trazo da palabra” e que precisamente busca ser eco das voces das persoas das vilas, desas que sosteñen a vida e as comunidades. Aquí falan as mulleres e homes da aldea de Vilar de Bande, na comarca da Baixa Limia, que nos contan as vivencias, as infancias, como chegou a guerra e a ditadura e tamén a emigración etc. Luz é a transmisora desas voces, que nos falan coma se estivésemos ao lado da lareira, coas nosas avoas. Voces desordenadas, que tecen un fío coma Penélope, memoria viva desa vila e, por extensión, de todo o rural que esmorece e que se nega a ser pasado. Porque aquí, lonxe diso que se deu en chamar “España vacía” ou “España vaciada” hai moita vida, xa que atopamos a homes e mulleres que contan o pasado e que son maiores, pero tamén a outros que veñen dándolle o relevo e que crean proxectos para que a aldea siga viva. Estamos, pois, diante dunha reivindicación sincera do rural, máis alá desas visións bucólicas que falan das aldeas como de espazos para desconectar e afastadas da realidade e do progreso. Nada máis afastado do contrario, neste libro as persoas falan por si mesmas, sen intermediacións.
O libro ten tamén unha compoñente de reivindicación da propia identidade histórica e lingüística. Como xa acontecía noutro poemario anterior de Luz Pichel, Alén alén, aquí volve reflexionarse sobre o futuro da lingua e a súa situación en números vermellos. Pero, como loita ante iso, o libro está escrito respectando as diversas variedades dialectais, esa riqueza que temos que conservar e que fan que o galego sexa unha lingua moi rica, tal e como se defende noutro libro titulado A fala na illa de Ons, de José Manuel Dopazo.
“Algunhas linguas hainas que querer ben de verdade para que non moran, hai xente que morre de falta de cariño e hai linguas que morren exactamente ighual, por falta de cariño á xente que as fala. E de respeto, tamén por falta de respeto. Tamén tamén. Coñécense sons que ghardan moita historia na calighrafía amarela dos aghros”.
A autora ten unha forma moi curiosa de facernos partícipes do que conta, de impulsar á acción, e de feito escribe o libro coma unha carta de amor ás orixes, pois o seu Alén natal mestúrase co Vilar que coñece e, por extensión, con todas as aldeas que calquera de nós pode coñecer. Porque en todos os lugares hai persoas que se parecen e, ao mesmo tempo, son únicas. É tamén unha defensa da comunidade, das aldeas como submundos nos que sempre se escoita o que pasa ao outro lado, e tamén existe unha preocupación real polos outros.
“Xa non hai cartos e perdeuse o bonito costume de cantar cántighas a calquera hora. Sería doado recuperalo. A nostalxia non aporta nada, iso sábese ben en Vilar, en Barquisimeto e en Alcobendas, pero a memoria guía a un cegho e apuxa ou turra da que anda perdida. A min paréceme que sen memoria non se pode entender o mundo. A inclinación ao canto témola durmindo na nosa memoria colectiva, podiámola espertar”.
Interesoume moito o libro, emocionoume por como está escrito, por esa lingua tan real e tan viva, que se observa no xogo de palabras do propio título entre “Tu existe” e “tu es iste”, que nos dá sentido do que é a nosa lingua, e que engarza o libro co proxecto artístico do que nace. E, como sempre acontece, o libro dialoga con moitos outros, como Tierra de mujeres, de María Sánchez, Fisteus era un mundo, de Lupe Gómez, ou toda a poética de Olga Novo. Todas elas teñen en común ese achegamento á terra que as viu nacer, esa homenaxe ás mans que cultivan a terra e ás que manteñen a lingua e a cultura vivas.
“cando se xuntan varias memorias pode pasar
algho bonito un estalo de luces
no aire algho así
coma nas festas”.
Ficha técnica
Título: Tu existe
Autora: Luz Pichel
Ilustradora: María Puertas
Editorial: La Uña Rota & Crémilo
Ano de publicación: 2023
Número de páxinas: 154